Zorg voor elkaar – over ethiek in tijden van corona
Frits de Lange schreef een mooi artikel in dagblad Trouw over de ethische vragen die zich voordoen in de coronacrisis. Grofweg wordt er, aldus de Lange, langs twee wegen gedacht. De ene is de lijn van het nutsdenken: het middel moet niet erger zijn dan de kwaal. Of zoals Jort Kelder het (in mijn woorden) bracht: moeten we onze hele economie opofferen voor een stel oude mensen? In deze optiek kijk je vooral naar de gevolgen van je handelen. Wat heeft het grootste nut voor zoveel mogelijk mensen?
De andere lijn is die van de filosoof Kant. Die gaat niet uit van de gevolgen van je handelen, maar van bepaalde uitgangspunten die vaststaan, wat de gevolgen ook zijn. In dit geval is dat de absolute waarde van een mensenleven. Daar valt niet mee te schipperen. Kants ethiek heet dan ook een plichtethiek.
De Lange vertelt dat beide ethische lijnen sterk uitgaan van het belang van het individu. Welke rechten kunnen we laten gelden t.o.v. de ander: de kwetsbare mens t.o.v. het economische belang en andersom. Ieder claimt de meeste rechten voor de groep die hem/haar het meest na aan het hart ligt. Begrijpelijk; maar als ze botsen is het de vraag wie er aan het kortste eind trekt.
Daarom noemt De Lange een derde weg, die van de zorgethiek. Daar gaat het niet om het belang van de ene mens (groep) t.o.v. de andere, maar is het uitgangspunt dat we als mensen onderling verbonden zijn door de zorg die we elkaar geven. Het gaat dan om zorg in de brede zin van het woord, niet alleen in medische zin. Ook bv. onderwijs, cultuur, kerk, economie zijn vormen van zorg voor elkaar. U begrijpt wel dat het begrip verantwoordelijkheid hierin een belangrijke rol speelt. Het gaat niet om ‘mijn’ rechten en plichten maar om het besef dat wij als mensen op elkaar betrokken zijn, dat we afhankelijk zijn van elkaar, dat we verantwoordelijkheid voor elkaar dragen.
Dat begint simpelweg bij de 1,5m die je kunt aanhouden. En er valt natuurlijk op nog oneindig veel meer manieren voor elkaar te zorgen. We zijn een netwerk van mensen die niet zonder elkaar kunnen. Niet toevallig is ‘Samen kunnen we dit!’ een van de slogans die rondgaat in deze tijd. Vanuit de zorgethiek gezien is het niet alleen een kwestie van ‘kunnen’. Er is geen andere weg.
Rienk Lanooy
het artikel van Frits de Lange is te vinden op:www.trouw.nl/zorg/welke-levens-redden-we-in-coronatijd-en-welke-niet~b0d94d9c