‘Martin Luther King preekte eens over de barmhartige Samaritaan’ zegt Derk Stegeman, directeur voor Stad en Kerk (STEK), in een gesprek met Emilie Schreuder. ‘Hij vroeg zich af waarom priester en Leviet zo snel aan de overkant voorbij gingen en bedacht dat ze wel eens haast konden hebben om in Jeruzalem deel te nemen aan de vergadering van de Vereniging tot Verbetering van de Veiligheid van de Weg naar Jericho. Zouden de meesten van ons dat niet net zo doen, met de gedachte dat we dan het onrecht veel structureler aanpakken? Het is belangrijk de overheid aan te spreken op haar verantwoordelijkheden, maar de mens aan de kant van de weg is op dat moment daarmee niet geholpen. Als er een hulpbehoevende op jouw pad komt, dan is in eerste instantie alleen zijn of haar perspectief relevant. De vraag is of je je op dat moment als mens kunt laten onderbreken, of je stilhoudt en naast die andere mens gaat staan. Niets meer en niets minder!’ 

Moeten de kerken dan altijd inspringen, als de overheid faalt?  
‘Het erge van de huidige crises is dat we ze al decennia zagen aankomen. Onze overheid heeft er de afgelopen tien jaar heel bewust voor gekozen vluchtelingen bij aankomst bij elkaar en ver weg te stoppen. Want Ter Apel ligt niet toevallig ver weg. En de capaciteit werd niet toevallig zo sterk afgeschaald. Wat we nu een crisis noemen, is gevolg van bewust beleid.  

Uit onderzoek blijkt dat het draagvlak voor een AZC groter is als mensen er dichterbij wonen. Maar draagvlak is niet wat men zoekt. Angst voor zetelverlies aan ondemocratisch rechts resulteert in een gebrek aan lef om leiderschap te tonen en visie te ontwikkelen. Wie werkelijk leiderschap toont, heeft in deze tijd geen gemakkelijke boodschap want onze samenleving staat onder druk. Ons onderwijs, onze gezondheidszorg, de woningnood, het milieu – het gaat op veel fronten niet goed. Mensen voelen dat en ervaren dat. Maar de moed om te erkennen dat ons groeimodel niet meer houdbaar is, het lef om stelling te nemen voor een betere verdeling van rijkdom en welvaart – dat mis ik. Ik denk dat zulke moed herkend en gewaardeerd zou moeten worden.  

Het alternatief is een beleid dat de grenzen verder sluit, onze rijkdom nog meer wil verdedigen en dan gedwongen wordt de oorlog tegen vluchtelingen aan onze grenzen te intensiveren. We financieren het wel uit het budget voor ontwikkelingssamenwerking. Want het is volstrekt voorspelbaar dat er straks veel meer klimaatvluchtelingen aan de grens zullen staan… 

Als kerk weten we het niet allemaal beter, maar we zijn wel geroepen om een ander perspectief te kiezen: het perspectief van de vluchteling. We zijn geroepen om onze gang te onderbreken en naar de mens toe te gaan, die daar ligt, naar de mensen toe te gaan die daar buiten slapen. Dan beseffen we goed dat wij in hun situatie ook gevlucht zouden zijn. Ook wij zouden een betere toekomst zoeken voor onszelf, onze familie, onze kinderen. Dat betekent dat wij als kerk niet eerst naar Den Haag moeten rennen voor die structurele aanpak, maar dat we ons laten onderbreken. Dat we dus eerst naar Ter Apel gaan om daar te zijn bij de mensen die daar buiten moeten slapen.’ 

Hoe moeten we ons dat voorstellen? 
´We werken samen met INLIA: Internationaal Netwerk van Lokale Initiatieven met Asielzoekers. Momenteel worden er in tientallen kerken honderden vluchtelingen opgevangen. En zo worden nu ook in verschillende kerken in Den Haag – de Bethelkapel, de Duinzichtkerk en de Bosbeskapel – vluchtelingen opgevangen. Deze opvang komt niet in mindering op de taakstelling van de gemeente Den Haag, omdat het contact van INLIA direct via het COA loopt.’ 

Is een oproep aan de Kloosterkerk op zijn plaats? 
‘Ik zou het niet willen beperken tot de Kloosterkerk. Anderen helpen is trouwens vaak simpeler dan je denkt. Je moet beginnen met ‘ja’ zeggen en aan de slag gaan zonder te veel mitsen en maren. Veel kan met enig improvisatievermogen. Als er geen douches zijn, laat je mobiele douches plaatsen.’ 

Wanneer doe je als christen genoeg? 
´Dat vind ik geen makkelijke vraag. Ik denk meteen aan het verhaal van de rijke jongeling uit Mattheüs 19, die aan Jezus vraagt wat hij nog meer moet doen om in het Koninkrijk te komen. Als blijkt dat hij de geboden houdt, zegt Jezus hem al zijn spullen te verkopen, de opbrengst aan de armen te geven en Hem te volgen. Dan staat er: de jongeling werd zeer bedroefd, want hij was heel rijk.  Veel exegeten zeggen dat je een tekst als deze niet al te letterlijk moet nemen, omdat het maatschappij-ontwrichtend zou uitwerken. Maar ik denk dat we dit verhaal eerst maar eens letterlijk zouden moeten lezen, omdat het maatschappij-ontwrichtend is als we dat niet doen.  

De Bijbel laat ook een andere kant zien: geven maakt gelukkig! We zijn het verleerd om te geven. We klampen ons vast aan zekerheden en bezit. Handen worden dan vuisten. Om los te laten, afscheid te nemen, om te geven, zwaaien, zegenen – daarvoor moet je open handen hebben. Niemand is ooit ongelukkig geworden van geven en het blijkt misschien wel moeilijker om te ontvangen. Deze oeroude wijsheid, die overigens ook in andere religies te vinden is, zou een troost en een bemoediging kunnen zijn om beter te worden in ontvangen, beter in geven.´

Kun je een voorbeeld geven hoe STEK dit ‘geven en ontvangen’ in de praktijk brengt? 
‘Wij proberen oog te hebben voor mensen zonder papieren. We vergeten vaak dat het mensen zijn zoals jij en ik. Zusters en broeders. We voelen ons geroepen hen te helpen en dankzij de steun van de Diaconie zijn er daarvoor ook middelen.  

Vanaf 6 oktober is Den Haag Wereldhuis gevestigd op een nieuwe plek aan de Hooftskade 87. Heel zichtbaar, want wij vinden het belangrijk dat iedereen kan zien wat we doen. We bieden mensen zonder papieren – ongedocumenteerden – een veilige plek waar ze elkaar kunnen ontmoeten en helpen en waar ook wij hen soms verder kunnen helpen. Velen verblijven al lang in Nederland. In Den Haag zijn naar schatting tussen de 5.000 en 10.000 mensen zonder papieren. Zij leven, wonen en werken tussen ons in: in de kassen, in de horeca, in de schoonmaak. Concreet helpen we hen een netwerk op te bouwen, we bieden juridische, medische en soms financiële hulp. We proberen ook met hen te spreken over wat voor hen een realistisch toekomstperspectief zou kunnen zijn, zodat zij weer iets van grip kunnen voelen of zelfs vertrouwen kunnen krijgen in de toekomst.  

STEK heeft ook aan de basis gestaan van het zogenaamde ‘Kerkasiel’… 
‘Inderdaad. Dat is alweer een tijdje geleden. Het kerkasiel voor een Armeens gezin in 2018 in de Bethelkapel was het eerste kerkasiel, waarbij een doorgaande viering werd gehouden. We waren natuurlijk begaan met hun lot, maar hun casus bleek ook het toppunt van absurde bureaucratie te zijn! Het gezin voldeed aan alle criteria voor het kinderpardon, behalve aan het zogenaamde meewerkcriterium want door het kinderpardon aan te vragen verzuimden zij mee te werken aan hun eigen uitzetting. Omdat de Dienst Terugkeer en Vertrek van meet af aan had laten weten het kerkasiel alleen te respecteren als er ook werkelijk een doorgaande dienst zou zijn, besloten we een doorgaande viering te organiseren. Wellicht was het niet nodig geweest, maar het gaf een groot gevoel van veiligheid aan het Armeense gezin. Meer dan 1000 voorgangers uit het gehele land hebben gedurende drie en een halve maand meegedaan in een rooster om de doorgaande viering gaande te houden. Voor de Armeense familie met succes. En dit gezin stond voor een grote groep gezinnen; ook andere kinderen hebben asiel gekregen. Dat vervolgens het Kinderpardon werd afgesloten en de discretionaire bevoegdheid werd afgeschaft, is een treurig gevolg geweest.´[Meer hierover in een boek onder redactie van Willem van der Meiden en Derk Stegeman: Het wonderlijke kerkasiel: de non-stopviering in de Haagse Bethelkapel, 2020, nog verkrijgbaar bij Stek] 

Nog een conclusie tot slot? 
´Wij richten ons in Nederland te veel op zelfredzaamheid. Ik pleit voor ‘samenredzaamheid’. We moeten het samen zien te redden, door naast elkaar te gaan staan. Samenredzaamheid ontwikkelen, betekent vooral ook dat we ons vastklampen opgeven, onze handen openen en leren loslaten, ontvangen en geven. ´

Wie is Derk Stegeman?
Derk Stegeman is geboren in Kameroen, waar zijn ouders in opdracht van de Hervormde Kerk voor de Kameroenese kerk werkten. Bijna acht jaar heeft hij daar doorgebracht, een periode die zijn leven heeft gevormd. Arm en rijk is altijd een thema  gebleven. Tijdens zijn studie theologie in Amsterdam keerde hij met een beurs voor een jaar terug naar Kameroen. Zijn predikantenopleiding voltooide hij aan de Universiteit van Leiden. Hij werkt nu al weer 15 jaar bij STEK, waarvan de laatste drie jaar als directeur.